Rezerwat Antoniuk

Rezerwat przyrody „Antoniuk” znajduje się na obrzeżach Białegostoku, w obrębie krainy geograficznej, jaką jest Nizina Podlaska. Główne formy terenu tego rezerwatu powstały w wyniku topnienia i cofania się z terenu Polski lodowca, który powstał w okresie zlodowacenia środkowopolskiego. Było to drugie z kolei zlodowacenie na terenie Polski (spowodowane znacznym oziębieniem klimatu) i sięgnęło na zachodzie po Sudety, a w Polsce środkowej dochodziło do Wyżyna Małopolskiej.

Jedną z form, jakie powstały w wyniku budującej działalności lodowca jest wzniesienie morenowe, które sięga od kilku do kilkunastu metrów ponad dno doliny rzeki Supraśl. Krawędź tego wzniesienia i jego powierzchnię pokrywają wydmy i pisaki naniesione przez wiatr, które przykrywają dawna rzeźbę wykształconą w okresie oziębienia klimatu, (czyli rzeźbę glacjalną). Wydmy te zajmują znaczną powierzchnię i mają duże wysokości względne. W naturalnych odsłonięciach i wykopach widać, że miąższość drobnoziarnistych piasków jest duża, a bezpośrednio pod nim zalega materiał grubszy, który został naniesiony przez wody pochodzące z topniejącego lodowca. Formy, które powstały z materiału naniesionego przez wiatr zostały porośnięte lasami.

Obecnie możemy je obserwować po lewej stronie drogi wędrując w kierunku przystanków 1, 2 i 4. Będąc w tej części ścieżki przyrodniczej warto zejść na chwilę z wyznaczonej trasy i poszukać powstałych w wyniku działalności człowieka przekopów drogowych albo wyrobisk pozostałych po pozyskaniu piasku. Miejsca takie doskonale nadają się do obserwacji gleboznawczych. Prześledzić w nich możemy budowę gleb typowych dla obszaru pól wydmowych, tzn. gleb rdzawych właściwych, bielicowo-rdzawych i bielicowych. Jedno z odsłonięć z pięknie wykształconą glebą bielicowo-rdzawą znajduje się kilkanaście metrów na południe od skrzyżowania ścieżki przyrodniczej z linią działową pomiędzy oddziałami 121 i 124.

Na zboczu wzniesienia morenowego od strony obniżenia Supraśli powstała rozległą, o długości około 750-800 m tzw. nisza wytopiskowa. Jest to zagłębienie, które powstało po wytopieniu się brył lodu, które były zagrzebane w osadach polodowcowych. Zagłębienia tego typu są charakterystycznym elementem rzeźby występującym na południowych i północnych zboczach doliny. Opisywana nisza ma nerkowy kształt, jest rozszerzona w górnej części zbocza, zwężona w części dolnej i opada amfiteralnie w kierunku rzeki. Dno tego zagłębienia wyściełają drobnoziarniste piaski, które uległy w jej obrębie zwydmieniu. Spotyka się tu nieduże, nieregularne pagórki wydmowe, a pomiędzy nimi znajdują się liczne, ale bardzo drobne zagłębienia terenowe powstałe na skutek wywiewania cząstek piasku przez wiatr. Są to zagłębienia deflacyjne, które często nazywane są misami lub rynnami deflacyjnymi. Najgłębsze misy zostały częściowo zabagnione. W ich dniach występują gleby, które powstały w warunkach dużego nawilgotnienia. Są one wykształcone w postaci gleb torfowo-glejowych lub glejowych właściwych. W niektórych obniżeniach woda stagnuje nawet przez cały rok. Świadczy to o płytkim zaleganiu nieprzepuszczalnych utworów utrudniających wsiąkanie wód powierzchniowych i ich przenikanie do poziomu wód gruntowych. Jedną z takich mis deflacyjnych zajętych przez wodę spotykamy na przystanku 5. Droga, która prowadzi od zagłębienia w kierunku pomnikowego świerka, z zawieszoną na nim kapliczką, biegnie po kulminacji wydm.

Zabagnione części terenu zasilane są przez wody, które spływają ze zboczy morenowego wzniesienia, lub są to naturalne wypływy wód podziemnych – źródła. Z niszczącą działalnością wód wypływających ze źródeł związane są inne interesujące formy geomorfologiczne, a mianowicie rozcięcia erozyjne, jary, czy niewielkie parowy. Stosunkowo głęboki jar wcinający się w krawędź wysoczyzny morenowej zobaczyć można wędrując pomiędzy przystankami 3 i 4 ścieżki przyrodniczej.

---