Zespół Pałacowo-Parkowy Branickich

Obecny kształt pałacu powstał na skutek przebudowy istniejącej rezydencji, rozpoczętej przez Jana Klemensa Branickiego około 1720 roku. To dzięki zaangażowaniu hetmana rezydencja nazywana była Wersalem Polskim.

Barokowy pałac składa się z korpusu głównego oraz połączonych z nim arkadami skrzydeł bocznych, załamanych pod kątem prostym w kształt podkowy. Arkada zachodnia jest ażurowa i umożliwia przejście w rejon ogrodu dolnego. Skrzydła boczne pałacu przeznaczone były dla służby, dla celów gospodarczych i na apartamenty dla gości. Są one jednopiętrowe z poddaszami, attykami i wazonami ozdobnymi.

Korpus główny jest dwupiętrowy, a jego płaszczyznę fasady od strony dziedzińca urozmaicają trzy ryzality, jako występy z lica w elewacji budynku prowadzone od fundamentów po dach, z których boczne przykryto hełmami. Portal podkreślony jest z obu stron arkadami, a nad nim znajduje się ozdobny balkon. Na ścianach zaś pilastry w formie płaskich filarów zakończone ozdobnymi kapitelami oraz gzymsy oddzielające kondygnacje. Dach okala attyka w postaci balustrady. W części środkowej fasady ryzalit zwieńczono frontonem, a w jego wewnętrznym polu-tympanonie umieszczono herb Branickich Gryf. Nad nim góruje Grupa Atlasa, ze wznoszącą się wyżej od innych rzeźbą przedstawiającą Atlasa dźwigającego na swoich barkach kulę ziemską. W elewacjach od strony dziedzińca i od strony ogrodów umieszczono liczne popiersia na konsolach.

Bryłę pałacu od strony ogrodów ożywiają dwa boczne ryzality, gdzie na attyce w narożach, w czterech grupach ulokowano rzeźby bogów i bogiń greckich W części centralnej tej strony pałacu znajduje się wsparty na kolumnach taras i fronton z inicjałami Izabeli Branickiej w środkowym polu. Nad frontonem ulokowano popiersie architekta Stanisława Bukowskiego, który po wojnie kierował odbudową pałacu. Po obu stronach wyjścia na ogrody we wnękach stoją dwie statuetki. W elewacji ogrodowej obok wejścia znajduje się tzw. gotyckie okno, jako pozostałość architektoniczna po zamku obronnym Wiesiołowskich z XVI wieku.


Sień Wielka, zaprojektowana w 1775 roku przez architekta Jakuba Fontanę, to obszerne pomieszczenie na parterze o charakterze reprezentacyjnym, do którego można wejść od strony dziedzińców jak i ogrodów. Stanowi ona połączenie głównego wejścia z pomieszczeniami na parterze i schodami paradnymi na wyższych kondygnacjach.

Bieg, poprowadzonych po łuku, reprezentacyjnych schodów podtrzymują na barkach dwie postacie atlantów, autorstwa wybitnego rzeźbiarza Jana Chryzostoma Redlera, który realizował dla Jana Klemensa Branickiego zamówienie na rzeźbiarski wystrój pałacu. Spod jego dłuta wyszedł też rotator, czyli szlifierz umiejscowiony na postumencie, przy wejściu na schody. Wykonano go z białego marmuru genueńskiego.

Z powrotem rzeźby rotatora na pałac wiąże się ciekawa historia. Otóż w 1949 roku dyrektor Liceum Sztuk Plastycznych w Supraślu, Tadeusz Bołoz, odnalazł na strychu budynku fragment marmurowej rzeźby. Po przekazaniu jej do wojewódzkiego konserwatora zabytków okazało się, że to XVIII-wieczna głowa rotatora. Pozostała część rzeźby znajdowała się w lapidarium przy tamtejszym muzeum.

Zdobiąca ściany westybulu pseuorokokowa polichromia została wykonana w latach 1960-62 przez Jana Łotowskiego. W niektórych miejscach nad oknami znajdują się jeszcze fragmenty oryginalnej polichromii Antoniego Herliczki.


Apartamenty usytuowane były na parterze, z wejściem z Sieni Wielkiej. Składały się z przedpokoju, gabinetu, sypialni. Utrzymane były w modnej wówczas tonacji karmazynowej.

Obecnie pomieszczenia dawnego gabinetu i sypialni hetmanowej zajmuje czytelnia naukowa Biblioteki Głównej UMB. Zachowały się w nich wnęki piecowe, płyty kominkowe z herbami Branickich oraz fragmenty dawnych sztukaterii.


Zlokalizowano je na parterze po lewej stronie Sieni. Obecnie pomieszczenia te zajmuje czytelnia studencka Biblioteki Głównej UMB. W gabinecie, poprzedzającym jadalnię zachowała się płyta kominkowa oraz półkolista nisza z odsłoniętymi w 2007 roku fragmentami sztukaterii. Za gabinetem znajduje się dawna sala jadalna, traktowana przez Branickich jako codzienna. Niestety nie zachowały się w niej żadne oryginalne elementy wyposażenia.


Usytuowane były na pierwszym, najbardziej reprezentacyjnym piętrze. W czasie przebudowy pałacu przez Tylmana z Gameren w końcu XVII wieku, Pokoje Złote zostały ozdobione misternymi sztukateriami wykonanymi prawdopodobnie przez warsztat Józefa Szymona Belottiego.

W 1944 roku pomieszczenia pierwszego piętra zostały całkowicie zniszczone. Sztukaterie, które możemy dziś oglądać w dawnych Pokojach Złotych, zostały zrekonstruowane w latach 80-tych XX wieku. Obecnie pomieszczenia te zajmuje Rektor Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.


Pierwotnie składała się z trzech pomieszczeń, z których tylko środkowe zajmowało dwie kondygnacje. W czasie przystosowywania pałacu do celów Instytutu Panien Szlacheckich, dawne sale reprezentacyjne, salę balową i jadalnię połączono dwiema wysokimi arkadami. Podwyższono też boczne pomieszczenia do wysokości sali balowej. Podczas odbudowy pałacu wobec usunięto pozostałe filary dzielące sale, przeznaczając tak uzyskaną salę na Aulę Wielką.

W latach 80-tych XX wieku podjęto prace budowlano-konserwatorskie, architekt I. Jańczuk opracował hipotetyczny wystrój Auli, rozpoczęto prace sztukatorskie. Białostoccy artyści - państwo Dorota i Jerzy Łabanowscy - wykonali pseudo historyczny wystrój malarski.


Kaplica jest jednym z tych pomieszczeń pałacowych, w których możemy oglądać zrekonstruowany wystrój sztukatorski z końca XVII wieku. W kaplicy, po śmierci Stefana Mikołaja Branickiego stanął pomnik, skrywający jego serce oraz Katarzyny Aleksandry Branickiej. Z czasem marmurowy pomnik przeniesiono do „starego” kościoła, gdzie znajduje się do dziś.

W czasie II wojny światowej kaplica została zniszczona. W latach 80-tych, prowadzone były prace budowlano-rekonstrukcyjne. Odtworzono wówczas dekoracje sztukatorskie, zrekonstruowano ołtarz. Konserwator zlecił białostockiemu plastykowi – Grzegorzowi Klimowiczowi wykonanie obrazów ołtarzowych: Niepokalanego Poczęcia oraz Chrystusa w koronie cierniowej.

---

---