Pierwsza wojna światowa

oraz ostrzejszy i wzrastający spór terytorialny o nowy podział świata miedzy europejskimi mocarstwami doprowadził w 1914 roku do wybuchu pierwszej wojny światowej. W Białymstoku przeprowadzano kolejne, z czasem coraz bardziej uciążliwe mobilizacje i wcielanie do wojska. Węzeł kolejowy przepuszczał transporty z wojskami, zaopatrzeniem oraz rannymi na nie spotykaną dotąd skalę. Wielkim zdziwieniem i zaskoczeniem dla białostoczan okazało się bombardowanie w kwietniu 1915 roku dokonane przez niemieckie samoloty i balony sterowane. Zrzucono ok. 150 bomb zabijając 13 i raniąc 34 osoby.

W obliczu zbliżających się do Białegostoku wojsk niemieckich Rosjanie zaczęli pospiesznie wycofywać się z miasta. Przed ewakuacją niszczyli jednak elementy infrastruktury komunikacyjnej, przemysłowej, energetycznej oraz magazyny i budowle w koszarach. Wywożono na Wschód maszyny i urządzenia stanowiące wyposażenie zakładów jak również wyprodukowane już towary, cenne metale i półprodukty. Pozostałe zaś urządzenia fabryczne wysadzano i palono. W sumie przed wkroczeniem wojsk niemieckich, które nastąpiło 13 sierpnia 1915 roku, Białystok przestał być miastem przemysłowym. Tak zakończyły się trwające od 1807 roku rządy rosyjskie.

Niemieccy okupanci początkowo liberalizowali politykę narodowościową, ale rygorystycznie egzekwowali prawa i przepisy administracyjne. Gospodarkę natomiast całkowicie dostosowali dla potrzeb wojska i prowadzonej wojny. Bezwzględnie eksploatowali siłę roboczą i materialne zasoby miejscowe. W odpowiedzi polskich kręgów patriotycznych na szykany i zaostrzone kary wobec Polaków w drugiej połowie 1916 roku zawiązano miejscową Komendę Polskiej Organizacji Wojskowej.

Na skutek strat i niepowodzeń głównie na froncie zachodnim 11 listopada 1918 roku Niemców zmuszono do podpisania bezwzględnej kapitulacji. Zaistniały realne szanse powrotu Białegostoku do Polski.

---